Làng nghề chạm bạc Đồng Xâm 400 năm tuổi ở Thái Bình

Chúng ta vẫn thường biết đến Thái Bình qua câu thơ “chị Hai 5 tấn quê ở Thái Bình” để nói về vùng đất trù phú giàu có với những cánh đồng “thẳng cánh cò bay”. Tuy nhiên, Thái Bình còn nổi tiếng khắp nơi về một lĩnh vực khác đó là nghề chạm bạc ở Đồng Xâm. Với lịch sử tồn tại trong suốt 400 năm, danh tiếng của những sản phẩm chạm bạc tuyệt mỹ, tinh xảo mà các nghệ nhân của làng chế tác ra đã vượt ra khỏi biên giới quốc gia, tới nhiều nơi trên thế giới.

Làng Đồng Xâm nằm cách thành phố Thái Bình khoảng 20 km về phía Đông, thuộc xã Hồng Thái, huyện Kiến Xương, tỉnh Thái Bình. Cũng như bao làng quê khác ở Việt Nam, không gian làng vô cùng yên bình, mộc mạc với đồng ruộng, lũy tre và dòng sông Đồng Giang hiền hòa. Duy chỉ có một điểm khiến vùng đất này khác biệt so với các làng quê khác đó là khi đến làng, bạn sẽ nghe thấy âm thanh đục, đẽo, chạm khắc văng vẳng khắp nơi. Đó là âm thanh do những nghệ nhân chạm bạc làng Đồng Xâm phát ra trong quá trình làm việc. Theo các cụ già trong làng cho biết, trẻ em Đồng Xâm biết cầm búa gò bạc trước khi biết chữ. Do đó, hầu như thanh niên trong làng ai cũng thành thạo những kỹ năng của nghề chạm bạc.

Theo ghi chép, làng Đồng Xâm vốn có tên là Đường Thâm, hình thành vào cuối thời Trần cách đây hơn 600 năm. Thế nhưng, nghề chạm bạc thì tồn tại ở đây khoảng 400 năm. Làng hiện còn lưu giữ một am thờ và một văn bia Tổ nghề được dựng năm 1689. Trên văn bia có ghi rằng: vào năm thứ mười dưới triều vua Chính Hoà (1689), vị tổ sư Nguyễn Kim Lâu vốn làm nghề vàng bạc ở Châu Bảo Long, tới xứ Ðồng Xâm lập ra mười hai phường để truyền nghề. 

Được biết, những ngày đầu mới hình thành, làng chủ yếu làm hàn đồng, gò thùng chậu, đánh dao kéo, chữa khoá, làm quai và vòi ấm tích... Sau một thời gian, nhờ sự cần cù chịu khó học hỏi và sáng tạo dân làng đã phát triển thêm nghề làm đồ kim hoàn, chuyên sâu về chạm bạc. Vào thời kỳ hưng thịnh nhất, các nghệ nhân của làng đã được mời vào Huế để chạm trổ cung kiếm, đồ trang sức cho triều đình. Và cũng chính họ cùng các thợ bạc ở Châu Khê, Định Công lập ra phố Hàng Bạc ở Hà Nội ngày nay. Do vậy hiện nay những sản phẩm của nghệ nhân phố Hàng Bạc vẫn còn phảng phất hình ảnh chạm bạc Đồng Xâm.

Theo các nghệ nhân trong làng cho biết, nghề chạm bạc chia ra ba phương thức chế tác chính là chạm, đậu và trơn. Làng nghề chạm bạc Đồng Xâm chuyên về chạm, đây là phương thức phức tạp bởi nó đòi hỏi sự tập trung cao, chỉ một sai sót nhỏ cũng sẽ làm hỏng toàn bộ sản phẩm. Ngoài ra, để có được những sản phẩm tinh xảo trong từng đường nét, hoa văn thì đòi hỏi các nghệ nhân phải đạt tới trình độ điêu luyện. Hiện nay, dù đã có máy móc hiện đại đỡ được phần nào nhưng ở làng Đồng Xâm vẫn có những công đoạn nhất định phải do con người thực hiện, bởi nó đòi hỏi sự tỉ mỉ, kỹ thuật và đôi mắt thẩm mỹ, đặc biệt là những bí quyết riêng chỉ người làng Đồng Xâm mới làm được. Nhờ cầu kỳ như vậy nên những người thợ Đồng Xâm đã tạo ra các sản phẩm chạm bạc chất lượng khiến thương hiệu của làng nổi tiếng khắp nơi.

Hiện nay, dù phải cạnh tranh với 2 địa danh làm nghề chạm khác trên đất Bắc là phố Hàng Bạc và làng Định Công – Hà Nội thì làng Đồng Xâm vẫn tạo ra cho mình những nét khác biệt riêng. Bởi các sản phẩm chạm bạc Ðồng Xâm nổi trội hơn hẳn so với hàng Bạc của các nơi khác về hình khối, dáng vẻ sản phẩm, sự tinh tế, mềm mại của hoa văn… Ðặc biệt, kỹ thuật của nghệ nhân chạm bạc Ðồng Xâm có thể đáp ứng được mọi yêu cầu của những khách hàng khó tính nhất. Nhờ tài năng và sự sáng tạo tuyệt vời mà làng nghề chạm bạc Đồng Xâm đã được Trung ương hội Làng nghề Việt Nam công nhận là 1 trong 12 làng nghề tiêu biểu toàn quốc.

Theo người dân làng Đồng Xâm, từ khi có nghề chạm bạc, cuộc sống của họ được cải thiện rất nhiều. Do đó, để tưởng nhớ công lao của ông tổ nghề là cụ Nguyễn Kim Lâu, người dân ở đây đã lập đền thờ và tổ chức lễ hội đền Đồng Xâm hằng năm với nghi lễ rước tế rất linh đình, trang trọng. Trong đó, có các trò chơi dân gian, cuộc thi đua thuyền trên sông, các gian hàng giới thiệu với du khách gần xa những sản phẩm tinh xảo của làng nghề… Ngoài ra, bạn còn được thưởng thức các đặc sản của làng như: bánh cáy, kẹo lạc…

Nếu có dịp đến Thái Bình bạn đừng quên ghé làng nghề chạm bạc Đồng Xâm để khám phá một làng nghề truyền thống lâu đời. Đặc biệt là được tận mắt tìm hiểu quá trình chạm khắc ra 1 sản phẩm chạm bạc. 

Ảnh: Đinh Xuân Đại

Phương Nghệ (Tổng hợp)