Khu di tích Khởi nghĩa Yên Thế: Dấu ấn 30 năm lịch sử hào hùng

Nằm ở phía tây bắc tỉnh Bắc Giang (nay sáp nhập là tỉnh Bắc Ninh), Khu di tích Khởi nghĩa Yên Thế không chỉ là một quần thể di tích lịch sử cấp quốc gia đặc biệt mà còn là biểu tượng hào hùng của tinh thần yêu nước trong cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp vào cuối thế kỷ XIX, đầu thế kỷ XX. Với hệ thống đồn lũy cổ, đền đài linh thiêng, nhà trưng bày hiện vật cùng các lễ hội truyền thống sôi động, khu di tích là điểm đến lý tưởng cho những ai muốn hiểu sâu hơn về lịch sử dân tộc và trải nghiệm không gian văn hóa – sinh thái nguyên sơ đặc sắc. 

>> Xem thêm: Cẩm nang du lịch Bắc Giang - 12 địa điểm không thể bỏ lỡ

Giới thiệu về Khu di tích Khởi nghĩa Yên Thế

Khu di tích Khởi nghĩa Yên Thế tọa lạc tại huyện Yên Thế, Bắc Giang Bắc Ninh – nơi từng diễn ra phong trào khởi nghĩa nông dân kéo dài gần 30 năm (1884–1913) dưới sự lãnh đạo của anh hùng Hoàng Hoa Thám. Khu di tích gồm 9/23 điểm di tích quốc gia đặc biệt, từ đồn trại, đền, chùa cho đến động hang, phản ánh dấu ấn của cuộc đấu tranh kiên cường và bất khuất của nghĩa quân Việt. Đây là địa chỉ đỏ quan trọng, không chỉ đối với người dân địa phương mà còn là điểm đến giáo dục truyền thống yêu nước cho khách trong và ngoài nước.

Khu di tích Khởi nghĩa Yên Thế tọa lạc tại huyện Yên Thế, Bắc Giang Bắc Ninh. Ảnh: UBND tỉnh Bắc Giang

Hướng dẫn di chuyển đến Khu di tích Khởi nghĩa Yên Thế Bắc Giang Bắc Ninh

• Xe máy/ ô tô tự lái

Từ Hà Nội, bạn có thể đi theo cao tốc Hà Nội – Bắc Giang, rẽ vào đường tỉnh lộ đến trung tâm huyện Yên Thế (khoảng 60 km). Đường dễ đi, có nhiều biển chỉ dẫn đến các điểm di tích như Đền Thề, Đồn Phồn Xương.

• Xe khách

Có nhiều hãng xe khách (Phượng Hoàng, Thanh Bình...) chạy tuyến Hà Nội – Bắc Giang – Yên Thế. Bạn xuống tại bến xe Bắc Giang và đón xe buýt hoặc taxi đến các điểm trong khu di tích.

• Xe buýt

Xe buýt tuyến Bắc Giang – Yên Thế (khoảng 2.5 tiếng) đưa bạn đến trung tâm, từ đó lựa chọn xe ôm, taxi hoặc thuê xe máy để khám phá cụm di tích.

Bạn có thể bắt xe bus đến trung tâm Bắc Giang rồi thuê xe máy hoặc taxi đến cụm di tích Khởi nghĩa Yên Thế. Ảnh: Thời Đại

Khu di tích Khởi nghĩa Yên Thế có gì?

Mỗi địa danh trong quần thể khu di tích Khởi nghĩa Yên Thế không chỉ là chứng tích lịch sử mà còn là minh chứng cho tinh thần bất khuất, chiến đấu kiên cường của nghĩa quân Yên Thế. 

Đền Thề

Nằm sừng sững trên đồi bên cạnh Đồn Phồn Xương, Đền Thề là không gian linh thiêng mang dấu ấn của lý tưởng khởi nghĩa. Được xây dựng vào cuối thế kỷ XIX, đền kiến trúc theo hình chữ “Đinh” với hai gian tiền đường và hai gian hậu cung, mái ngói mũi hài, hệ khung gỗ lim vững chãi. Không xét về quy mô đồ sộ, nhưng chính nhờ sự kết hợp giữa yếu tố truyền thống, kiến trúc hài hòa với địa hình đồi núi, ngôi đền tạo nên cảm giác tĩnh lặng nhưng đầy huyền bí.

Đền Thề là không gian linh thiêng, mang dấu ấn của lý tưởng khởi nghĩa Yên Thế. Ảnh: du lịch Bắc Giang

Đền Thề là nơi nghĩa quân Yên Thế thực hiện nghi thức “cắt máu ăn thề” trước mỗi cuộc chiến – một nghi lễ thiêng liêng kết nối huyết mạch, hòa lòng trai tráng vào sứ mệnh bảo vệ quê hương. Sau khi cuộc khởi nghĩa lắng xuống, người dân địa phương đã thờ thêm tượng Đề Thám (Hoàng Hoa Thám) tại nơi này, khiến nơi đây trở thành biểu tượng linh thiêng và điểm hành hương tín ngưỡng của cả vùng Yên Dược .

Đồn Phồn Xương

Nếu Đền Thề là nơi thề nguyền thì Đồn Phồn Xương chính là “thủ phủ kháng chiến”. Xây dựng từ năm 1894 dưới sự lãnh đạo của Hoàng Hoa Thám trong giai đoạn hòa hoãn thứ hai (1897–1909), đồn nằm trên đỉnh đồi cao, được bao quanh bởi hai vòng lũy đất chắc chắn cao khoảng 4 mét, mặt thành bố trí lỗ châu mai – phù hợp cho việc phòng thủ và quan sát. Bên trong đồn có nhà ở, nơi hội họp nghiêm túc, gian bếp tập thể, và cả lầu thờ Ba Cẩn, vợ Đề Thám – dấu hiệu cho thấy nơi này không chỉ là cứ địa quân sự mà còn là trung tâm chính trị, xã hội và tín nghĩa của nghĩa quân.

Cho đến ngày nay, Phồn Xương vẫn giữ được di tích nguyên sơ, nơi tổ chức các lễ hội truyền thống hàng năm, tái hiện lại không khí khởi nghĩa—từ nghi lễ ăn thề đến diễn binh, tập trận.

Đồn Phồn Xương chính là “thủ phủ kháng chiến” của chiến dịch Khởi nghĩa Yên Thế. Ảnh: du lịch go

Đồn Hố Chuối, Đồn Hom, Chùa Lèo

Không chỉ có Phồn Xương, hệ thống cứ điểm như Đồn Hố Chuối, Đồn Hom và Chùa Lèo cũng là những địa danh quan trọng gắn liền với chiến thắng của nghĩa quân khi kiên cường đánh bật thực dân Pháp.

- Đồn Hố Chuối, nằm giữa thung lũng rừng chuối, có hình chữ nhật với tường thành và hào sâu; các hầm chông, ụ phòng thủ giúp giữ vững vị trí chốt quan trọng.

- Đồn Hom, đóng vai trò là căn cứ phòng thủ thứ yếu nhưng cũng là nơi giao liên, dưỡng thương cho đội ngũ quân sĩ.

- Chùa Lèo như trạm hậu cần kiêm nơi liên lạc, điều phối nghĩa quân.

Chùa Lèo là một trong những địa danh quan trọng gắn liền với chiến thắng Yên Thế. Ảnh: FB Nguyễn Huân

Những tường thành, hào sâu, dấu tích đạn chì, hầm bí mật tại các địa điểm này vẫn còn nguyên, mang đến cho du khách ký ức sống động về một giai đoạn đấu tranh vất vả nhưng đầy kiêu hãnh của phong trào Yên Thế.

Đình Dĩnh Thép, Đền Cầu Khoai, Chùa Thông, Động Thiên Thai

- Đình Dĩnh Thép là nơi nghĩa quân Yên Thế lập nên cơ cấu tổ chức lãnh đạo năm 1888, đánh dấu bước ngoặt chiến lược – hội họp bàn bạc và khởi phát phong trào chính thức.

- Đền Cầu Khoai (xã Tam Hiệp) từng chứng kiến trận đánh quan trọng tại Đồn Hom và là nơi diễn ra các cuộc hòa đàm giữa nghĩa quân và thực dân Pháp.

- Chùa Thông, nơi ký các hiệp định hòa ước, thể hiện sự tương tác giữa đấu tranh quân sự và chính trị.

- Động Thiên Thai, ẩn mình trong thung lũng kề bên các đình, là nơi nghĩa quân hội họp kín, bàn phương án tác chiến.

Động Thiên Thai Yên Thế là một di tích lịch sử có cảnh quan kỳ vĩ. Ảnh: Lữ hành Việt Nam

Mỗi công trình gắn liền với biểu tượng lịch sử riêng tạo nên bức tranh sinh động của một cuộc khởi nghĩa, khắc họa cuộc sống quân sự xen lẫn văn hóa tín ngưỡng độc đáo.

Trải nghiệm nên thử tại Khu di tích Khởi nghĩa Yên Thế

Thắp hương và tham quan nhà trưng bày

Khi đặt chân đến các đền, đình trong khu di tích, ngoài dâng hương tưởng niệm các anh hùng nghĩa sĩ mà du khách sẽ có dịp tham quan nhà trưng bày hiện vật lưu giữ hơn 400 món đồ quý có thật từ thời khởi nghĩa Yên Thế. Từ súng, dao, đạn, nồi niêu đến dụng cụ sinh hoạt hàng ngày như quạt, bình nước, chăn màn của nghĩa quân, đều được lưu giữ cẩn thận và ghi chú rõ nguồn gốc, câu chuyện đi kèm.

Khám phá đồn lũy cổ – Phồn Xương, Hố Chuối, Hom

Tại Đồn Phồn Xương, bạn có thể đi trên phần nền móng còn nguyên vẹn của hai vòng lũy đất cao, quan sát rõ hệ thống hào sâu, tường thành dày và lỗ châu mai dùng để theo dõi và phản công khi địch tấn công.

Đồn Hố Chuối nổi tiếng với kiến trúc chữ nhật độc đáo. Ảnh: Sở VHTT và DL Bắc Giang

Di chuyển đến Đồn Hố Chuối hay Hom, du khách sẽ tiếp tục được chiêm ngưỡng kiến trúc chữ nhật với tường và ụ cao, cùng hào và hầm chông bảo vệ xung quanh. Bước trên mặt đất nơi nghĩa quân từng luyện tập cầm binh, bạn sẽ rung động trước không gian đầy chân thực, mà vẫn mang đậm tính nghệ thuật trong bố trí chiến trường cổ. Đây thực sự là trải nghiệm “chạm vào lịch sử” tuyệt vời, giúp hình dung rõ hơn về cuộc chiến du kích chiến lược đã được hoạch định từ khâu địa hình.

Tham dự Lễ hội Yên Thế (15–17/3 dương lịch)

Một trong những trải nghiệm đáng nhớ nhất là lễ hội Yên Thế tổ chức vào tháng 3 (âm lịch), nơi du khách được chứng kiến lễ hội truyền thống phục dựng cảnh “cắt máu ăn thề”, khi các con dân, đoàn sinh tập trung dưới sân đình, đại diện nghĩa sĩ xếp hàng và rạch máu tay, hòa vào máu đỏ để thề bảo vệ quê hương. Không dừng lại ở đó, lễ hội còn có phần trình diễn bắn nỏ, thi võ, kéo co, đẩy gậy... tất cả nhằm phục dựng không khí hào hùng, tinh thần nghĩa quân Yên Thế phản kháng. Du khách có thể tham gia cổ vũ, chụp hình kỷ niệm và thậm chí tự thử bắn nỏ hay thi kéo co cùng người bản địa. Đây không chỉ là lễ hội tưởng niệm mà còn mang tính giáo dục, giúp thế hệ trẻ hiểu sâu sắc hơn về thân thế, nhiệt huyết và tinh thần kháng chiến của lớp cha ông.

Lễ hội Yên Thế tổ chức vào tháng 3 sẽ phục dựng lại những trang sử hào hùng của cuộc Khởi nghĩa kéo dài 30 năm. Ảnh: UBND huyện Yên Thế

 

Đi tour sinh thái ven suối – Động Thiên Thai, Chùa Lèo

Khu vực này còn nổi bật với những dãy đồi xen lẫn khe suối, tạo nên không gian sinh thái hấp dẫn. Tour sinh thái thường đưa du khách qua Chùa Lèo – nơi phục vụ tiếp tế, hậu cần và nhờ các tăng sĩ làm công tác liên lạc cho nghĩa quân. Sau đó, đường dẫn đến Động Thiên Thai được bao quanh bởi núi đá vôi, thạch nhũ kỳ thú và tiếng suối róc rách. Nhiều du khách chọn leo bộ, chậm rãi ngắm cảnh, dừng chân nghỉ ngơi bên gốc cây cổ thụ hay khe suối mát rượi. Trải nghiệm này giúp khách vừa thư thái trong thiên nhiên, vừa cảm nhận sự kết nối với những nơi từng là điểm hội, là nơi hội họp mật at thời nghĩa sĩ.

Các điểm du lịch gần Khu di tích Khởi nghĩa Yên Thế

Thành phố Bắc Giang

Trung tâm hành chính và kết nối giao thông chính của tỉnh, có bến xe liên tỉnh, trung tâm thương mại, chợ đêm giải trí, nhà hàng ăn uống đa dạng. Du khách có thể dừng chân nghỉ ngơi, khám phá cuộc sống đô thị, thưởng thức ẩm thực Bắc Giang trước khi tiếp tục hành trình.

Cây dã hương ngàn năm

Là cây di sản thiên nhiên hàng nghìn tuổi ở Lạng Giang, cây dã hương ngàn năm được người dân địa phương tôn kính. Gần đó là di tích Đình Làng cổ, du khách có thể chiêm ngưỡng, chụp ảnh và tìm hiểu về các câu chuyện dân gian đi kèm.

Cây dã hương ngàn năm được người dân Lạng Giang tôn kính. Ảnh: Báo Hải Dương

Làng nghề truyền thống Bắc Giang

Nếu bạn yêu văn hóa, nên ghé qua các làng nghề như Phượng Hoàng (gốm sứ), nón quai thao Lục Ngạn, hay bánh đa Kế. Tại đây du khách có thể xem nghệ nhân làm gốm, đội nón quai thao truyền thống, học cách làm bánh đa – mua quà đặc sản và cảm nhận đời sống văn hóa địa phương.

>> Xem thêm: Tour du lịch miền Bắc trọn gói

Dù bạn là người yêu sử học, du khách khám phá hay chỉ đơn giản muốn tìm nơi thư thái cuối tuần, thì khi được chạm tay và khám phá các đồn lũy cổ, lễ hội truyền thống, tour sinh thái độc đáo tại Khu di tích Khởi nghĩa Yên Thế, chắc chắn sẽ để lại trong lòng bạn những ấn tượng khó quên.

Nguyễn Đức