Bổ Đà - cổ tự độc đáo bậc nhất xứ Kinh Bắc

 
Bắc Giang là vùng đất có bề dày lịch sử và một truyền thống văn hóa đặc sắc nhất vùng châu thổ sông Hồng. Nổi bật nhất là chùa Bổ Đà, toạ lạc trên ngọn núi Phượng Hoàng (Bổ Đà Sơn), phía Bắc dòng sông Cầu, thuộc địa phận xã Tiên Sơn, huyện Việt Yên, tỉnh Bắc Giang (xã Tiên Lát, huyện Việt Yên, phủ Lạng Giang, tỉnh Bắc Ninh xưa).
 

Toàn cảnh ngôi chùa
 

Ngôi chùa có tên chữ là Tứ Ân Tự, xây vào thời vua Lê Dụ Tông (1705 - 1728), cùng với chùa Vĩnh Nghiêm xưa kia là trung tâm Phật giáo lớn nhất của đất nước thuộc thiền phái Trúc Lâm. Từ xa có thể nhận ra bao quanh chùa là hàng rào tre dày để bảo vệ và những lớp tường đất cao gần hai mét trông vô cùng thâm nghiêm, cổ kính.
 

Lối vào chùa
 

So sánh với các ngôi chùa ở miền Bắc, nơi đây mang một vẻ tĩnh mịch, thanh vắng hiếm thấy, do được xây dựng tới gần 100 gian liên hoàn với lối kiến trúc “nội thông ngoại bế” tức là bên trong thông nhau, bên ngoài tạo thành hàng rào. Quần thể chùa Bổ Đà là tập hợp di tích gồm chùa chính (Tứ Ân Tự) cùng hai đền thờ Đức Thánh Hóa và Thạch Tướng Đại Vương bao trùm trên một khoảng diện tích lên đến 50.000 m2. Chùa được xây dựng bằng các vật liệu dân gian: gạch nung, ngói, tiểu sành, tường bao được làm bằng đất rất độc đáo. Các bức tường, cổng và một số công trình khác được xây dựng hoàn toàn bằng đất nện theo lối trình tường.
 

 

Kiến trúc ngôi chùa
 

Khuôn viên gồm ba khu: nội tự, vườn tháp và vườn cây ăn trái. Không nhiều chùa có được một khuôn viên rộng lớn, lại trải dài trên triền đồi như vậy. Điều ngạc nhiên nhất là ngôi chùa có một vườn tháp mà chưa nơi nào ở Việt Nam đẹp và lớn như ở chùa Bổ Đà. Gần 100 ngôi tháp bằng gạch nung xếp hàng, xếp lớp theo những quy định chặt chẽ của Thiền tông. Ở đây lưu xá lị, tro cốt của hơn 1.200 nhà sư tu hành đắc đạo thuộc dòng Lâm Tế trên cả nước kéo dài ba thế kỷ qua.Tro cốt của tăng, ni tại chùa được lưu giữ tại tháp có bông sen trên ngọn và tháp có bình cam lồ. Hàng năm tại Chùa Bổ Đà có rất nhiều tăng ni từ nhiều nơi về tham thiền bởi đây chính là một trong những trung tâm lớn của dòng thiền Lâm Tế.
 

Khu vườn tháp
 

Trải qua gần 300 năm, ngôi chùa vẫn còn lưu giữ được bộ ván kinh Phật cổ nhất Việt Nam được gắn trên gỗ thị. Bộ kinh hiện nay vẫn còn khá nguyên vẹn, tất cả có khoảng gần 2.000 tấm mộc bản của các bộ kinh như Lăng nghiêm chính mạch, Nam hải ký quy, Yết ma hội bản. Nỗi khổ của con người và sự giải thoát chính là những trọng tâm của các bộ kinh nói đến bởi những ý tưởng của bộ kinh này đều được hình thành từ các vị sư tổ. Và đây chính là những di vật Phật học được để lại cho đời sau.
 

Ngoài những giá trị về kiến trúc, thẩm mỹ... thì hiện nay ngôi chùa còn lưu giữ được một kho tàng di sản Hán Nôm phong phú đa dạng về cả số lượng và loại hình. Những tấm bia đá, chuông đồng, hay hiện vật quý hiếm cũng vẫn còn tại ngôi chùa. Đây chính là những tài liệu rất quý hiếm có ý nghĩa cho việc nghiên cứu khoa học ở Việt Nam hiện nay.

Liền anh liền chị giao lưu quan họ
 

Hằng năm, vào những ngày xuân người dân ở đây lại tấp nập chuẩn bị cho lễ hội của ngôi chùa. Lễ hội có quy mô rộng được tổ chức từ 16/2 đến hết ngày 18/2 âm lịch. Tại đây cũng có rất nhiều các nghi thức rước lễ, tế hay dâng hương cúng phật, đặc biệt tại lễ hội còn tổ chức hát quan họ nên đã thu hút được nhiều làng xã quanh khu vực và các liền anh liền chị của tỉnh Bắc Giang, Bắc Ninh… về tham gia.