Nhạc cụ truyền thống của người Mông có gì đặc biệt?

 

Khèn Mông, sáo Mông, đàn môi, kèn lá của người Mông độc đáo mà lạ kỳ chứa đựng âm thanh của núi rừng, chứa đựng những tâm tình thủ thỉ tạo nên nét văn hóa đặc trưng, đặc sắc khó lẫn với bất cứ dân tộc thiểu số nào khác trên đất nước Việt Nam.
 

Khèn Mông là nhạc cụ đầu tiên và trước hết khi nói đến những nhạc cụ truyền thống của người Mông. Khèn được ví như linh hồn của người Mông. Các chàng trai người Mông học thổi khèn từ rất sớm bắt đầu từ khi ở tuổi thiếu niên từ 13-15.  Cây khèn luôn bên cạnh họ khi xuống chợ, khi lên nương, khi vui cũng như khi buồn.
 

 Các chàng trai người Mông học thổi khèn từ khi còn nhỏ

 

Tiếng khèn giúp họ gửi gắm tâm tình của người con trai dành cho người con gái, giúp họ thể hiện tiếng lòng của mình với thiên nhiên hùng vĩ, tiếng khèn cất lên trong đám tang cũng nói lên nỗi niềm buồn thương với người quá cố. Vào những ngày Tết, tiếng khèn của người Mông vang vọng cả núi rừng.

 

Khèn Mông được làm bởi gỗ pơmu cùng sáu ống trúc lớn nhỏ ngắn dài khác nhau. Nhiều chàng trai người Mông không những biết thổi khèn hay còn biết chế tác ra những chiếc khèn đẹp mắt. Trong lễ hội, họ còn biết múa khèn với những động tác rất uyển chuyển, khéo léo luôn nhận được sự chú ý và tán thưởng của người đi xem hội. 
 

Sáo Mông là nhạc cụ truyền thống của người Mông chất chứa âm thanh của núi rừng Tây Bắc. Sáo Mông khi thổi có những tiếng thô đục và rè bên cạnh những âm thanh êm ái trong trẻo. Cũng như học khèn, các chàng trai người Mông học sáo từ rất sớm, cây sáo như người bạn đường khi lên nương xuống chợ, thể hiện tiếng lòng của các chàng trai người Mông với cô gái mình thương, với cộng đồng và thiên nhiên hùng vĩ. 
 

 

Những chàng trai người Mông khi thầm thương một cô gái nào đó thường mang sáo đến trước cổng nhà cô gái để thổi. Tiếng sáo không lời nhưng chứa chan tâm tình, thủ thỉ nói hộ tiếng lòng sâu kín của các chàng trai nên luôn chiếm được tình cảm của cô gái họ thương. Nhờ tiếng sáo rất nhiều chàng trai cô gái người Mông đã nên duyên chồng vợ. Tiếng sáo cũng được các chàng trai người Mông thổi khi lên nương xua đi mệt mỏi trong lao động, thổi khi dừng chân trên những đoạn đường xa giao lưu kết bạn.
 

Vào những đêm mùa xuân, ở rất nhiều bản làng người Mông, tiếng sáo Mông vắt vẻo lưng chừng núi như lời thủ thỉ của núi rừng tạo nên một âm thanh rất đặc trưng khiến nhiều du khách có cảm nhận tâm hồn như được lạc trôi giữa thiên nhiên hùng vĩ huyền ảo của Tây Bắc.  
 

Đàn môi là loại nhạc cụ có kích thước nhỏ thường được làm bằng một miếng đồng dát mỏng hoặc một mảnh tre vót mỏng có hình dáng giống chiếc lá tre. Cũng giống như sáo Mông, khèn Mông, người Mông sử dụng đàn môi mọi lúc mọi nơi khi đi chợ, khi lên nương vào các dịp tết để thể hiện tâm tư tình cảm. 
 

 Đàn môi

 

Đàn môi có âm sắc theo các làn điệu dân ca của người Mông tạo nên một thứ ngôn ngữ không lời nhưng đầy ý vị riêng biệt độc đáo, thể hiện tình cảm yêu đương chỉ hai người yêu nhau mới có thể hiểu được. Các chàng trai người Mông có thể thể hiện tâm tư của mình bằng khèn Mông, sáo Mông nhưng chỉ với đàn môi thì mới có thể cởi hết được tâm tư tình cảm của mình, tâm sự dài lâu. Rất nhiều cô gái người Mông cũng có thể thổi được đàn môi vì thế nếu ưng ý chàng trai họ cùng dùng tiếng đàn môi để bày tỏ nỗi niềm gửi gắm tình yêu một cách ý nhị sâu sắc.  
 

Kèn lá là loại nhạc cụ truyền thống của người Mông dễ kiếm nhất trong số các loại nhạc cụ của người Mông. Kèn lá thường được làm từ loại lá hơi mềm, có mép trơn, tương đối dai. Kèn lá khi thổi tạo ra âm thanh trong trẻo lảnh lót như tiếng chim hót. 
 

Để thổi kèn lá người ta thường sử dụng hai cách một là ngậm ngang chiếc lá ở giữa hai môi, dùng môi mím nhẹ chiếc lá rồi dùng lưỡi và hơi đẩy ra kẽ hở của môi phát ra âm thanh. Hai là dùng ngón tay trỏ và ngón tay cái ở hai bàn tay để giữ hai đầu của lá rồi dùng môi kết hợp với lưỡi để đẩy hơi ra tạo âm thanh. 
 

Kèn lá có âm thanh lảnh lót cao vút như tiếng chim rừng đang ríu rít gọi bầy tạo ra không gian núi rừng ngập sức sống với những âm thanh sinh động. Nhiều người Mông dùng kèn lá để thay cho lời gọi nhau mà không cần dùng tiếng nói. 
 

Các chàng trai cô gái Mông cũng có thể sử dụng kèn lá để cùng tâm tình, trò truyện trong những đêm hẹn hò. 
 

Nhạc cụ truyền thống của người Mông đa dạng, độc đáo không chỉ góp phần tạo nên bản sắc văn hóa Việt Nam đa dạng mà còn ẩn chứa nhiều điều bất ngờ thú vị khiến du khách đến các bản làng xa xôi của người Mông miền núi cao Tây Bắc có nhiều trải nghiệm lý thú!