Gìn giữ phát huy dân ca của dân tộc Nùng Dín, Lào Cai

Từ xa xưa, dân tộc Nùng đã coi dân ca là lời tâm sự, là phương tiện giao tiếp và tỏ tình với người khác giới, là sự rung động của con tim, khi hát họ biểu hiện tâm tư, tình cảm, nỗi lòng của mình với mọi người ở mọi nơi, mọi lúc.

Dân ca Nùng Dín là thể thơ 5 chữ được hình thành từ lao động thực tế, từ cuộc sống thường ngày, từ tình cảm mộc mạc và dân dã, là sản phẩm trí tuệ của tập thể, của nhiều tác giả qua nhiều thế hệ nối tiếp nhau sáng tác và không ngừng hoàn thiện. Dân ca Nùng Dín gồm 4 thể loại: Hát giao duyên, hát mân cỗ, hát giao lưu và hát chính sự. Mỗi thể loại đều có một số bài hát cố định và hát lẻ ứng khẩu để đối đáp, được diễn tả bằng 3 làn điệu: Hát thử, hát thúc và hát lượm. Dân tộc Nùng Dín không có chữ viết riêng, nên dân ca Nùng Dín được truyền miệng từ thế hệ trước sang thế hệ sau, từ người biết hát sang người chưa biết.

Trong vòng 40 năm (từ 1958 đến 1998) việc hát dân ca Nùng Dín tại các thôn bản giảm dần. Ở nhiều thôn bản số người ở độ tuổi dưới 45 không còn biết hát dân ca của dân tộc mình. Số người biết hát toàn bộ các bài hát dân ca Nùng Dín ngày càng hiếm do các nguyên nhân: Do tuổi cao, bệnh tật chết đi, do già yếu không hát được nữa và do bỏ hát lâu nên đã quên nhiều đoạn, nhiều bài.

Cùng với sự phát triển kinh tế, hội nhập quốc tế, khoa học kỹ thuật phát triển, các phương tiện nghe nhìn ngày càng tiên tiến và phổ biến ở nhiều vùng miền; nhiều nét văn hóa truyền thống tốt đẹp của một số dân tộc ít người bị mai một và vắng bóng dần. Trong đó có các thể loại hát dân ca Nùng Dín, nên dân ca Nùng Dín đang đứng trước nguy cơ thất truyền, bị lãng quên.

Trước thực trạng đó, thực hiện Nghị quyết TW5 khóa VIII, lúc đó Chi bộ xã Nấm Lư đã xây dựng chương trình hành động thực hiện Nghị quyết cụ thể, phù hợp với đặc điểm tình hình của địa phương nhằm giữ gìn và phát huy bản sắc văn hóa truyền thống của đồng bào các dân tộc, trong đó có việc giữ gìn và phát huy những làn điều dân ca Nùng Dín bằng những việc làm cụ thể.

Từ những năm 1998 đến 2012, Cấp ủy, Chính quyền xã Nấm Lư đã tổ chức được 38 đợt hội diễn văn nghệ với 574 lượt nghệ nhân nghiệp dư đến hát, thu hút 47.648 lượt người đến xem, nghe, cổ vũ. Những bài ca có sức sống trường tồn và những bài, những câu từ không còn phù hợp với thời đại mới. Để có nơi cho những người yêu dân ca Nùng Dín đến trao đổi, giao lưu, gặp gỡ, học hỏi, Câu lạc bộ dân ca Nùng Dín trên địa bàn xã Nấm Lư đã ra đời. Câu lạc bộ dân ca Nùng Dín được thành lập từ tháng 3 năm 2012, tập hợp được 13 người lúc đầu, nay là 18 người.

Họ vẫn còn thuộc và hát được nhiều bài, nhiều làn điệu dân ca, cũng là những người rất tâm huyết và biết tự sáng tác lời mới. Từ khi thành lập CLB đến nay, các thành viên trong CLB rất tích cực sinh hoạt, bình thơ, sưu tầm, trao đổi kinh nghiệm hay và là nòng cốt ca hát ở các thôn, cũng là những người thầy dạy dân ca tại thôn năm 2013 này.

Việc bảo tồn và phát huy các làn điệu dân ca Nùng Dín tại xã Nấm Lư bên cạnh những mặt thuận lợi thì cũng có không ít những khó khăn. Đó là chưa có chính sách tôn vinh, công nhận và chế độ đãi ngộ đối với các nghệ nhân văn hóa dân gian của các dân tộc ít người vì vậy không thu hút được nhiều các nghệ nhân tham gia truyền dạy cho lớp trẻ về dân ca, dân vũ cũng như các trò chơi dân gian.

Trong 18 thành viên CLB dân ca Nùng Dín xã Nấm Lư, có tới 67% thành viên là người cao tuổi, không biết chữ, nghe và nói tiếng Việt chưa thạo, cư trú tại 11 thôn nên việc đi lại và sinh hoạt gặp nhiều khó khăn. Không có nguồn kinh phí để sưu tầm, biên tập, dịch thuật, truyền dạy, in ấn sách hát, đĩa hát dân ca Nùng Dín nên việc bảo tồn, lưu trữ, truyền dạy và quảng bá dân ca còn hạn chế.

Để tiếp tục giữ gìn và phát huy các làn điệu dân ca Nùng Dín, các thành viên CLB dân ca Nùng Dín xã Nấm Lư vẫn ngày đêm bằng tình yêu đối với di sản văn hóa của dân tộc mình tiếp tục công việc truyền dạy dân ca Nùng Dín cho lớp trẻ, tổ chức dạy và học dân ca tại thôn bản, thực hiện ghi âm, ghi hình và làm đĩa hát dân ca Nùng Dín, tổ chức các hội thi sáng tác dân ca Nùng Dín...

CLB cũng rất mong muốn sớm có chính sách hỗ trợ các nghệ nhân sưu tầm, truyền dạy dân ca dân vũ cho lớp trẻ để việc bảo tồn và phát huy dân ca Nùng Dín tại xã Nấm Lư nói riêng và bản sắc văn hóa phi vật thể của các dân tộc nói chung được thuận lợi và đạt kết quả cao hơn.