Chuyện "nhặt" ở làng cổ Đường Lâm

> Đá ong trong kiến trúc cổ Đường Lâm
> Đường Lâm làng cổ một ngày nắng
> Vẻ đẹp nguyên sơ của ngôi làng cổ 500 tuổi ở Việt Nam

Thế nhưng, trên nền của bức tranh đó đang xuất hiện những mảng màu, nét vẽ của đô thị hóa, những tác động khi làng cổ trở thành một địa chỉ du lịch.

Nhắc đến làng cổ Đường Lâm (thuộc xã Đường Lâm, thị xã Sơn Tây, TP Hà Nội) là ta nhớ đến vùng đất "địa linh nhân kiệt", "ấp hai vua", nhớ đến "xứ Đoài mây trắng" với "làng Việt cổ đá ong"… Từ cuối năm 2005, Đường Lâm càng nức tiếng gần xa khi trở thành làng cổ đầu tiên của cả nước được xếp hạng Di tích kiến trúc  - nghệ thuật cấp Quốc gia. Ấy thế nhưng, cũng như bao làng quê khác ở Việt Nam, làng cổ Đường Lâm cũng đang phải đối diện với làn sóng đô thị hóa.

Đô thị hóa - vòng xoáy tất yếu

Các nhà nghiên cứu đều công nhận, Đường Lâm mang trong mình tất cả những nét đặc trưng, tiêu biểu của làng quê nông thôn đồng bằng Bắc Bộ Việt Nam và còn lưu giữ được kho tàng di sản văn hóa rất phong phú, mang nhiều giá trị lịch sử, văn hóa, kiến trúc, nghệ thuật…

Từ đình Mông Phụ, trung tâm của làng, theo đường chính và các đường ngõ xóm quanh co, du khách có thể đi khắp ngả để thăm các công trình di tích lịch sử, kiến trúc truyền thống đan xen dày đặc, đa dạng và phong phú. Đó là chùa Mía, đình Phùng Hưng, đền thờ và lăng Ngô Quyền, nhà thờ Thám hoa Giang Văn Minh, nhà thờ các dòng họ, những nhà cổ và rặng duối ngàn tuổi - nơi tương truyền Ngô Quyền từng buộc voi…

Các ngõ xóm vẫn giữ được nền đường lát gạch. Chạy dọc theo hai bên ngõ xóm là những bức tường rào cao chừng 2m và tường bao che các nhà được xây dựng chủ yếu bằng đá ong và gạch đất nện.

Các bức tường này hoặc không trát vữa, hoặc có trát nhưng theo thời gian, mưa nắng, phần nhiều bị bong tróc… Thế nên, đi trên các ngõ xóm của làng cổ đá ong, du khách thực sự bị cuốn hút bởi các bức tường xưa cũ, mái nhà rêu phong, cổng nhà xây dựng khá cầu kỳ và cánh cổng gỗ bạc phếch, cũ kỹ…
 

Hồi cuối năm 2005, về Đường Lâm, ai cũng cảm nhận sự thay đổi, sức lan tỏa của đô thị đang ào đến nơi này. Ngay trên đường vào làng, người ta đã trồng hàng cột điện chiếu sáng ngõ xóm với thiết kế theo phong cách hiện đại đến... lạ lẫm.

Trong làng, giữa những ngôi nhà thấp tầng, mái ngói, mái dốc, tường đá ong đã mọc xen một số nhà tầng bê tông cốt thép, mái bằng bề thế. Những giếng đá ong cổ với hàm ếch rộng, nước trong veo  thuở nào cái bị bỏ không, cái thì nổi váng, rơm, lá rụng vất vưởng trên mặt nước. Nhiều hộ dân còn lắp đặt đường ống để bơm nước giếng về thẳng nhà. Miệng giếng loằng ngoằng các loại dây, ống.

Đến Đường Lâm lần này, sự biến cải của làng cổ rõ nét hơn. Phía trước đình Mông Phụ, trước kia, chỉ có duy nhất một quán nước nằm khiêm nhường chênh chếch cổng đình. Quán chỉ bán dăm thứ quà quê lặt vặt như trà xanh, nước vối, kẹo dồi, chè lam…

Bà cụ bán hàng tuổi chừng 80 tuổi kiêm luôn "vai" hướng dẫn viên du lịch mỗi khi ai đó hỏi thăm về làng cổ. Nay, đã có thêm vài quán hàng khác ở trước cổng đình và bên cạnh những món quà quê cũng xuất hiện các loại nước giải khát đóng chai, đóng lon đang thịnh hành...

Khi làng cổ thành địa chỉ du lịch

Nếu trước kia, muốn ở lại thăm thú làng cổ, du khách phải chủ động mang theo đồ ăn, thức uống hoặc tự tìm vào nhà dân để nhờ họ nấu giúp bữa cơm... Nay, du khách dễ dàng nhìn thấy các tấm biển quảng cáo mời chào cơm quê với nhiều món ăn hấp dẫn như: Đặc sản "gà Mía", cá rô đồng, tôm đồng… Thấy thấp thoáng bóng khách du lịch, những người bán hàng đã đon đả mời chào.

Ở quán đối diện cổng đình, chúng tôi còn thấy bán một sản phẩm quạt mo tự tạo. Trên thân mỗi chiếc quạt, nhà sản xuất còn ghi "Nguyễn Trọng Niên, 84 tuổi, 50 tuổi Đảng, số điện thoại…" và bài thơ "Thằng Bờm".

Trò chuyện với chúng tôi, ông Niên cho biết: Sở dĩ chúng tôi được "ưu tiên" ngồi bán quán ở vị trí này là vì tuổi đã cao, không còn làm ruộng được nữa. Ngoài khoản thu từ quán, ông Niên còn có khoản tiền hỗ trợ nho nhỏ cho việc hướng dẫn du lịch từ Ban quản lý Di tích Đường Lâm và từ khoản bồi dưỡng của du khách.

Ông Niên tự tin khẳng định có thể giới thiệu về làng cổ, về các di tích cũng như đời sống văn hóa của làng hấp dẫn, cuốn hút hơn các hướng dẫn viên chuyên nghiệp.

Chúng tôi tìm đến ngôi nhà cổ được xếp vào loại I của gia đình ông Hà Hữu Thể. Đây là ngôi nhà được dựng theo kiểu "quá giang vượt tường", gồm 7 gian, 2 dĩ, mái võng cánh diều, lợp ngói ta, được xây dựng từ thời Lê Trung Hưng.

Ông Thể cho biết, nhà chính, nhà phụ và sân lát gạch đều được giữ nguyên vẹn, đều có nền cao hơn sân. Nước mưa từ mái công trình chính - phụ trôi xuống đều đổ cả vào sân trước khi theo hệ thống thoát nước rút ra ngoài. Cách bố trí này của người xưa có ý nghĩa "tụ thủy sinh tài"…

Giống như một số gia chủ sở hữu nhà cổ trong làng, giờ đây, ông Thể vừa đảm nhiệm vai trò hướng dẫn viên du lịch không chuyên, vừa đảm nhiệm công việc mới là đón tiếp, phục vụ du khách các bữa cơm quê. Nếu muốn, du khách có thể lưu lại qua đêm, thưởng thức trọn vẹn cuộc sống trong nhà cổ.