Từng được ca ngợi là động đẹp nhất trong 36 động ở phương Nam, động Hồ Công Thanh Hoá chính là thắng tích nổi tiếng thu hút du khách bởi cảnh sắc hữu tình, thơ mộng. Nơi đây vẫn còn lưu lại bút tích của vua chúa và các Nho sĩ quan lại qua các thời kỳ lịch sử.
Được biết đến là mảnh đất “địa linh nhân kiệt”, Thanh Hóa chính là một trong những điểm dừng chân hấp dẫn trong mắt du khách với rất nhiều danh lam, thắng cảnh đẹp. Những điểm du lịch của xứ Thanh hầu hết đều có liên quan đến các sự kiện lịch sử, hoặc mang trong mình nét huyền bí, tâm linh với phát tích ngàn đời mà động Hồ Công chính là một trong những điểm đến khiến nhiều người tò mò.
Động Hồ Công Thanh Hoá từng là nơi hấp dẫn các tao nhân mặc khách đến vãn cảnh, đề thơ và đến nay đã trở thành danh thắng được các tín đồ du lịch ưa thích lịch sử tìm đến khám phá. Du lịch động Hồ Công, ngoài được chiêm ngưỡng thiên nhiên trữ tình thì du khách sẽ được tận mắt ngắm nhìn những bút tích đầy giá trị của các bậc tiền nhân còn lưu lại nơi đây.
Động Hồ Công nằm ở trên đỉnh núi Xuân Đài, thuộc địa phận của xã Ninh Khang, huyện Vĩnh Lộc. Địa danh này chỉ cách di tích Thành Nhà Hồ 5km theo hướng Đông Nam và cách trung tâm thành phố Thanh Hoá hơn 54km theo hướng QL45 . Nếu đi từ trung tâm thành phố Thanh Hoá, đi khách di chuyển theo hướng Tây đến QL45 để đến với huyện Vĩnh Lộc, sau đó di chuyển qua cầu Kiểu đến xã Ninh Khang là đến được điểm du lịch nổi tiếng này.
Du khách cũng có thể di chuyển theo một cung đường khác từ trung tâm thành phố Thanh Hoá đó là đi theo hướng QL1A về hướng Bắc đến khu vực cầu Đò Lèn thì rẽ đường 217 sau đó đi ngược lên huyện Vĩnh Lộc, đến thị trấn Kiểu hoặc đi thuyền ngược sông Mã đến ngã ba Nông khoảng 15km là đến bến Kiểu, từ đây cũng có thể lên động Hồ Công Thanh Hóa rất dễ dàng.
Động Hồ Công Thanh Hoá gắn liền với truyền thuyết về Hồ Công Long và Phí Trường Phòng. Theo đó, trong truyền thuyết Hồ Công Long chính là một vị tiên có tài chí hơn người luôn giúp đỡ những người hoạn nạn Ông có một quả bầu mà ở trong đó chính là một thế giới thần tiên. Ai được ông Hồ Công Long cho vào quả bầu đều cảm thấy cuộc sống tựa chốn tiên.
Còn Phí Trường Phòng là chàng trai đã may mắn được vào thế giới thần tiên để học phép tiên sau khi thành tài Phí Trường Phòng xin về thăm nhà và đã được Hồ Công Long đưa cho cây gậy trúc, khi cưỡi lên đã biến thành Rồng. Dân gian cho biết Phí Trường Phòng đã bay sang nước ta và dừng chân ở động Hồ Công núi Xuân Đài để luyện thuốc.
Xã Thiên Vực được coi là miền đất Hoa Dương là nơi giao lưu buôn bán của người Mường, người Kinh với người Trung Hoa, Ấn Độ cũng có truyền thuyết về vị tiên Hồ Công. Hang động ở núi Xuân Đài nơi được cho là Phí Trường Phòng đã luyện thuốc được người xưa đã gọi tên là Hồ Công và cái tên động Hồ Công đã được gọi đến tận ngày nay. Ngoài ra, vẫn còn rất nhiều những câu chuyện dân gian huyền bí được người dân địa phương lưu truyền qua nhiều thế hệ về động này.
>> Xem thêm: Tour du lịch Thanh Hóa hấp dẫn trọn gói
Từ dưới chân núi Xuân Đài, để lên đến động Hồ Công du khách sẽ vượt qua một đoạn đường dốc khoảng 1km với những bậc thang đá. Giữa con đường lên động có một phiến đá rất lớn đã được người xưa khắc tên "Thanh Kỳ khả ái" bằng chữ Hán nhằm ca ngợi vẻ đẹp của nơi đây. Động Hồ Công Thanh Hoá có chiều dài 45m, nơi rộng nhất tầm 25m với cửa hình vòm, độ cao từ 50-60m so với miền đồng bằng phía dưới.
Từ khu vực cửa động du khách có thể phóng tầm mắt để chiêm ngưỡng khung cảnh tuyệt đẹp của sông Mã uốn lượn quanh chân núi, mây trắng trên đỉnh Pù Rinh, núi Tiến Sĩ… tạo nên bức tranh non nước đẹp mê hồn.
Không gian bên trong động Hồ Công cũng khiến du khách phải say mê, ngước nhìn vòm động sẽ thấy ba chữ “Hồ Ngọc Động”, bên vách trái có bút tích của thân phụ Đại thi hào Nguyễn Du là Nguyễn Nghiễm “Sơn Bất Tại Cao” có nghĩa là núi không cao mà có tiên rất linh thiêng, ý nói về hai vị tiên Hồ Công Long và Phí Trường Phòng ở động Hồ Công này, hại vị tiên sau khi đi vào cõi bất tử đã để lại hình hài mình với hai pho tượng tại động Hồ Công này.
Vẻ đẹp của động Hồ Công còn từng khiến vua Lê Thánh Tông phải thốt lên rằng “Thần quỳ quỷ tạc vạn trùng san” , xứng với danh xưng "Tam thập lục động, Hồ Công vị đệ nhất" được các danh nho thời xưa ví von, theo đó thì trong 36 động đẹp ở phương Nam thì động Hồ Công đẹp nhất.
Bên trong động Hồ Công Thanh Hóa du khách sẽ được chiêm ngưỡng những khối thạch nhũ rũ xuống mang hình hài khác nhau. Đặc biệt ở đây du khách sẽ được thả hồn theo những huyền tích xưa với rất nhiều bài thơ được các văn nhân, thi sĩ xưa lưu lại, những bài thơ được khắc cực kỳ công phu trên bề mặt đá hay trên mặt nhẵn của vách động.
Du khách sẽ được lần lượt chiêm ngưỡng bàn cờ đá từng được các vua chua, thi nhân xưa dùng để đánh cờ và ngắm cảnh, vịnh thơ hay bài thơ chữ Hán của vua Lê Thánh Tông sáng tác năm 1463… Hiện tại di tích Núi Hồ Công Thanh Hoá vẫn còn lưu giữ rất nhiều bia đề thơ của người xưa, tượng đá voi, sư tử và nhiều hiện vật có giá trị to lớn về văn hoá, lịch sử, tôn giáo,. Cũng chính vì vậy mà năm 2003 nơi đây đã được xếp hạng di tích cấp Quốc gia.
Chùa Du Anh là một ngôi chùa cổ từ thời nhà Lý nằm dưới chân núi Xuân Đài, du khách có thể khám phá ngôi chùa này trước khi lên đồng Hồ Công Thanh Hoá hoặc sau khi thăm quan hang động và xuống núi đều rất thuận tiện. Hiện tại, sau nhiều lần bị tàn phá, chùa không còn lưu giữ được kiến trúc cổ nguyên vẹn, chỉ còn lại vài hiện vật cổ.
Theo người xưa truyền lại thì chùa Du Anh chính là nơi vua Trần Nghệ Tông đã từng đưa công chua Du Anh về dưỡng bệnh, công chúa đã sử dụng cây thuốc ở đồng Hồ Công và trị khỏi bệnh nên nhà vua đã phát tâm nâng chùa lên tam tòa và do chính công chúa giám sát, từ đó ngôi chùa được đặt tên là Du Anh. Hằng năm vào ngày 9 và 10 tháng Giêng Âm Lịch sẽ diễn ra lệ hội tưng bừng với n hiều hoạt động độc đáo, dịp này du khách về lễ chùa Du Anh và thăm động Hồ Công Thanh Hoá rất đông.
Xứ Thanh là miền đất vừa mang trong những những giá trị lịch sử lâu đời lại gắn liền với nhiều huyền thoại, nơi phát tích của những triều đại phong kiến nổi tiếng và động Hồ Công Thanh Hoá chính là một trong những điểm dừng chân đầy ấn tượng mà du khách khó lòng bỏ lỡ. Có dịp về Thanh Hoá đừng quên đến núi Cuân Đài để khám phá quần thể động Hồ Công và chùa Du Anh nức tiếng nhé.
>> Xem thêm: Ghé di tích lịch sử Lam Kinh tìm về dấu tích điện cổ thành xưa thời Hậu Lê nơi xứ Thanh
Hồng Thọ